1. Fascynuje, nurtuje ludzi od wieków. Sen. Czym jest? Odpoczynkiem,
ale w różnych tekstach kultury opisano go także jako bramę do innych wymiarów.
Do takich, w których czujemy się przyjemnie i nie chcemy z nich wracać do
rzeczywistości, ale czasem też koszmarnych…
2. WAŻNE POJĘCIE - ONIRYZM
Oniryzm – to ukształtowanie utworu na wzór snu, według
sennej poetyki. Związki przyczynowo-skutkowe
są charakterystyczne dla konstrukcji snu czy też marzeń sennych z ich
symbolicznymi znaczeniami, niejasnościami oraz otwartą kompozycją.
3. SNY W TEKSTACH KULTURY:
Biblia - Pan Bóg przekazał Abrahamowi, ze da ziemię
jego potomstwu,
- święty Józef dowiedział się od Anioła Pańskiego o dziecku
Maryi z Ducha Świętego, a później o konieczności ucieczki do Egiptu.
„Tren VII” Jana
Kochanowskiego – sen wieczny, nieprzespany – to śmierć – „Ujął ją sen żelazny,
twardy, nieprzespany”
Dziady cz. III Adama
Mickiewicza
Prolog: od słów „A sen?” do „mara wyobraźnią”),
w którym scharakteryzowane są trzy teorie snu:
- dwie skrytykowane - sen jako rodzaj wspomnienia o
zdarzeniach przeżytych na jawie oraz sen jako „gra wyobraźni”
- i jedna akceptowana „życie duszy” jako autonomicznego
bytu w czasie uśpienia ciała.
SEN SENATORA
Scena VI - Senator
jest człowiekiem okrutnym, fałszywym, prześladującym niewinnych dla własnych
korzyści: wkupienia się w łaski cara, zysków materialnych albo pozbycia się
niewygodnego świadka. Jego marzeniem jest kariera na dworze carskim. Koszmar,
który aranżują diabły, ma być karą, dręczeniem duszy, jednak nie tak dotkliwym,
by spowodować nawrócenie okrutnika, przed czym przestrzega Belzebub, jeden z
naczelnych złych duchów demonologii chrześcijańskiej (imię z Wulgaty – ‘władca
much, gnoju’).
Senne widzenie Senatora składa się z dwóch części
zawierających zestawione kontrastowo postawy carskiej świty: uniżone ukłony,
podziw i zazdrość – odwracanie się plecami, wzgarda i szyderstwa.
W obu częściach występuje ponadto ten sam motyw – śmierci,
ale w innym znaczeniu. Gdy bohater napawa się hołdami tłumu, czuje się do tego
stopnia spełniony, że mógłby umrzeć z rozkoszy (jest to jednak raczej wyolbrzymienie,
które ma na celu podkreślić silne emocje - nie marzenie o śmierci w chwili
świetności, ale… jeśli weźmiemy pod uwagę dalszy ciąg snu i charakter danej
postaci – można również pokusić się o taką interpretację.)
Obrazy w "Widzeniu Senatora" oddają
surrealistyczny charakter snu i męki śniącego i jednoznacznie oceniają
Nowosilcowa negatywnie jako człowieka, który jest absolutnie zależny od łaski
cara, w Dziadach – ziemskiego odpowiednika szatana
SEN EWY
Tu należy zwrócić uwagę
na postawę Ewy i charakter jej snu jako nagrody za dobrze przeżyty
dzień, którego zwieńczeniem jest żarliwa modlitwa dowodząca czystości intencji,
patriotyzmu i wrażliwości na krzywdę innych i na piękno poezji. Dziewczyna
wyjątkowym współczuciem obdarza autora czytanych wcześniej poezji, czyli
Konrada. Wstawiając się za nim u Matki Boskiej, tworzy szczególną więź.
Sen tu jest nagrodą za dobroć i patriotyzm dziewczyny,
wyrażający się we współczuciu i żarliwej modlitwie za prześladowanych
przez carat. Ewa, zanim zaśnie, przywołuje biblijną rzeź niewiniątek,
porównując władcę Rosji do Heroda, który zamierzał zgładzić małego Jezusa.
Podobnie car dąży do zagłady całego pokolenia młodych Polaków.
„Zbrodnia i kara”
Fiodora Dostojewskiego
Sny Rodiona można nazwać „życiem duszy”, ale w innym
znaczeniu niż w Dziadach.
Co mu się śniło?
SEN O ZAKATOWANIU KONIA
SEN O BICIU GOSPODYNI PRZEZ ZASTĘPCĘ KOMISARZA
SEN O NIEMIŻLIWOŚCI ZABICIA LICHWIARKI
SEN O ZAGŁADZIE ŚWIATA
Nie chodzi tu o kontakty ze światem nadprzyrodzonym,
ale o ujawnianie się tego, co tkwiło w podświadomości bohatera – jego
przeczuć, lęków, wyrzutów sumienia, wewnętrznego skłócenia spowodowanego
konfliktem serca i rozumu.
Sny są odbiciem napięcia psychicznego, silnych emocji
przeżywanych na jawie, niemożliwych do opanowania. Służą charakterystyce
pośredniej, pokazując ewolucję postaci.
Trzy pierwsze widzenia senne mają jednak nieco inny
charakter niż czwarte – zbudowane są z motywów realistycznych (w dwu
przypadkach bazują na elementach zaczerpniętych z pamięci bohatera), które
zostają jednak wyolbrzymione, a nierzadko również przekształcone
i zestawione w taki sposób, że wydają się absurdalne.
Raskolnikow występuje w nich w roli bohatera albo
świadka zdarzeń i odczuwa charakterystyczną dla koszmaru sennego
bezsilność, a siła intensywności jego przeżyć wzrasta wskutek zatarcia
granicy snu i jawy.
Wszystkie sny wywołują nastrój grozy, a przez swoją
obrazowość i sugestywność stanowią łatwą do odczytania polemikę z teorią
o ludziach wyższych i niższych.
Taki charakter ma w sposób najwyraźniejszy wizja
śniona na zesłaniu, zapowiadająca odrodzenie bohatera. Raskolnikow nie
występuje tu wprawdzie jako osoba, ale widzi konsekwencje swojej koncepcji
w skali masowej, ogólnoludzkiej. Sen ów jest też najbardziej niezwykły,
fantastyczny i on jeden może być rozpatrywany nie tylko w kategoriach
psychologicznych, lecz także jako przeżycie metafizyczne i wyraz łaski,
którą Bóg obdarzył grzesznika.
Taką interpretację zdaje się sugerować symbolika czasu oraz
fakt, że fizyczne cierpienie niejako przygotowało Raskolnikowa do sięgnięcia po
przyniesioną przez Sonię Ewangelię, którą wcześniej położył pod poduszką, jakby
w oczekiwaniu, aż dojrzeje w nim potrzeba tej lektury.
Można zauważyć, że porównywane koncepcje snu są odbiciem
światopoglądu charakterystycznego dla obu epok i odpowiadają cechom dwu
różnych gatunków literackich: dramatu romantycznego i powieści
realistycznej.
„Lalka” Bolesława
Prusa –proroczy sen o upadku Wokulskiego z powodu panny Łęckiej miał Rzecki
(ups!)
„Pochwała snów”
Wisławy Szymborskiej – śniący może być wybitnym malarzem, „rozmawiać biegle po
grecku”, potrafi latać. Nie ma dla niego rzeczy niemożliwych, w świecie marzeń
wszystko się może zdarzyć.
„Sklepy cynamonowe”
Brunona Schulza – przenikanie się jawy i snu; jego opowiadania to nie koszmar
ani zły sen – to raczej poetyckie marzenie jak lot nad światem.
Utwór „Sen” Edyty
Bartosiewicz
Film „Incepcja”
reż. Christopher Nolan
Vermeer van Delf, „Dziewczyna śpiąca przy stole”
Giorgone, „Śpiąca Wenus”
Stanisław Wyspiański, „Śpiący Mietek”
Vincent van Gogh, „Sjesta”
Komentarze
Prześlij komentarz